Una pèça escricha per Joan-Loís Cortial e presentada per l’autor.
D’annadas a soscar…
Dins lo conte « Dos fraires en 14 » contavi lo patiràs viscut pels mieunes dins aquela guèrra falorda, la Primièra Guèrra mondiala. Aquò s’acabava cap a la fn del sègle vint. Un conte musical. Èri sol !
Amb aqueste projècte novèl a endralhar, cossí far ? Un conte ? Ieu tot sol ?
Ma cal precisar, per començar, qu’al collègi de Pont-de-Salars ont èri professor d’Occitan e Istòria e Geografia arribèt, i a un planponh d’annadas, una escolana en classa de seisena. Participèt al “club teatre” e se vegèt sul pic, cossí aviá lo “sens” del teatre. Pensa, ara de ne far son mestièr. S’apèla : Flavia Castanhèr e es estudianta en teatre al Conservatòri de Montpelhièr.
E se trapa que, tant ela coma ieu, somiàvem d’un brieu de far de teatre ensemble. Li prepausèri lo subjècte que li agradèt e fai tirar ! Es atal que nasquèt aquel projècte de pèça de teatre amb dos actors.
La còla ven completa amb Ives Durand que n’assegura la mesa en scena de man de mèstre. I a tanben Sarah Langner, una jove passionada per son mestièr de modista. Es encargada dels vestits de scena.
Es atal que la primièra de « Pont de Viaur junh de 1944 » se jogarà a la sala de las fèstas de Pont-de-Salars lo 12 de mai de 2022 a 9 oras del ser.
« De qué s’es passat exactament ?»
Aquela frasa es una replica de la pèça e dubrís en fin de compte, tota l’istòria
Car aquel projècte de pèça a per origina un eveniment… Qu’es aquel eveniment ?
29 de junh de 1944 : un grop de maquisards a recebuda una mission precisa que s’acaba per l’ataca d’un camion alemand. Dins la batèsta, lo jos-oficièr es tuat. Repression sul còp : la Gestapo de Rodés es encargada de cremar Pont-de-Salars.
A uèch oras del ser la populacion, lèu recampada, se trapa a esperar sul fièiral. Tot lo temps que dura aquela presa d’ostatges Joan Amans, cònse de Pont-de-Salars, mètge de son mestièr, lucha pè a pè, sens lachar res. Sa paraula sola per contrabutar los projèctes de destruccion totala ! Amans anarà entrò se prepausar coma ostatge !
Fin finala i aurà pas de maselada.
Lo coratge del medecin Amans
Es una pèça de teatre qu’i raconti aquela serada terribla e lo coratge de Joan Amans. Un òme modèste. Escriurà pus tard sos memòris ont conta çò que s’es passat. I met pas cap de fiertat. Conta simplament.
Pas aisit de se metre dins lo cap d’un tal eròi. Es pr’aquò çò que m’a calgut far per escriure la pèça : assajar de compréner, per poder dire, far viure l’impossible. Lo moment mai acimat de la serada es quand lo luòctenent li ditz : « Fagatz dubrir las pòrtas de la glèisa per i metre las femnas e los enfants ». Amans sap çò que s’es passat una quizenada pus lèu a Orador sus Glana en Lemosin !
Puèi, pensamentós de me destacar d’una relacion estrecha dels eveniments, ai privilegiada la creacion d’una ficcion. Ai cambiat los noms dels personatges et dels luòcs, per poder préner de distància, per poder imaginar çò que voliái, respondre a la question : cossí las leiçons de l’Istòria foguèron retengudas ? Sèm capables uèi de pensar e obrar de tal biais que l’orror del nazisme jamai tòrne pas ? O seriam pro nècis o ignorants per far fisança al primièr japaire vengut qu’auriá coma sola capacitat la de mentir, inventar de cracas e gular tan fòrt coma un certan Hitler ?
De tablèus son entremesclats dins lo raconte, coma de “còps de projector”. Ai volgut comprene cossí de mond d’un país civilizat coma l’Alemanha de las annadas 1930 son venguts de nazis ferotges, capables de tuar sens paur, d’alimentar e far fonccionar d’usinas de mòrt. Ai volgut denonciar aquela mecanica infernenca, aquela de tot totalitarisme. Ai doncas metut en scena l’embrigadament d’un enfant de Berlin en 1931. Cossí ven un monstre ?
Subretot me soi plaçat dins la pèl de las victimas. La paur, l’incompreneson, la dolor, lo besonh de viure en tota simplicitat, lo besonh d’aimar, de trabalhar, de far la fèsta, tot aquò luènh de l’asir dels grands cabords de dictators. Ai metut en scena un drollet josiu present lo 29 de junh. L’ai fach viure per assajar de comprene cossí aquela jornada li cambiarà la vida. Ai volgut conéisser per finir las complicitats òras d’aqueles qu’an permés, en 1945, la fugida de criminals de guèrra que contunhèron lor òbra de mòrt dins d’autres paises.
Doás lengas per s’exprimir.
E las lengas : l’occitana e la francesa s’entrecrosan, s’entre-ajudan tant las doás, caduna a lor biais, son capablas de dire totes los sentiments. La situacion linguistica de 1944 èra la d’un pòble occitan que parlava encara sa lenga emai l’escòla n’agèsse fach de locutors franceses per fòrça. Situacion bilingüa que meti en scena. Atal los joves resistants parlan las doás lengas. La situacion linguistica de uèi, en 2022, es la d’un monolingüisme, mas pas complet. Un ancian (de mon temps per exemple) pòt encara parlar la lenga e aver la tissa de l’utilizar. Una joventa de vint ans a la capacitat de mercé l’escòla de li respondre, que compren e coneis.
Situacions linguisticas realas. Mas las doás lengas ploran tanben l’una còsta l’autra quand ne vira de cridar la dolor d’aqueles que patisson.
Piano e acordeon
Ai compausadas de musicas que tenon una granda plaça dins « Pont-de-Viaur. Junh de 1944 ». Piano e acordeon ajudan a cridar, plorar, denonciar, aimar.
Puèi i a, cossí que ne vire, de moments de rire o aumens d’umor. E puèi, la pèça s’acaba sus una granda proclamacion d’esper. Esper.
Universalisme
Qu’es aquò l’universalisme ? Benlèu quicòm que toca tot èstre uman ont que siá sus la planèta ? E se l’universalisme religava tanben los periòds istorics ? A aquel compte aquela pèça seriá malurosament d’una actualitat terribla e dolorosa quand òm vei qu’en 2022 un país entièr pòt èsser pres en ostatge !
Testimoniar
Fondamental. Tonar far conéisser los eveniments de 1944 a Pont-de-Salars que s’oblidarián se l’òm i prestava pas atencion.
Mas i a tanben los joves. Jogarem aquela pèça dins los collègis e licèus, davant cada classa que la Segonda Guèrra mondiala i es al programa. Luchar contra los « fake new », los bartabelejaires de tota mena que mentisson, que racontan que que siá, que falsifican l’Istòria… Testimoniar… Dire… Cridar : « cal far mèfi ».
Atal, l’endeman de la Primèra al Pont-de-Salars jogarem per un public seleccionat : las classas de tresena del collègi que s’apèla : Collègi Joan Amans.
